Author :
Abstract
Van’ın birçok tarihi ve kültürel değeri göz kamaştırıcı bir güzellikte karşımıza çıkmaktadır. Urartu kale ve kaya mezarları, camileri, medreseleri, manastırları, kiliseleri, ekolojik ve kültürel mirasıyla adeta bir açık hava müzesidir. Saha çalışmalarımız da incelediğimiz Çatak’taki köprü Ermenice kitabesi ile dikkat çekicidir. Kaynak taraması sonucu birden çok yerli çalışma tespit edilmiştir. Bu yayınlarda kitabe çözümlenememiştir. İnşa yılı, mimarı ve yaptıranı açığa çıkarılamamıştır. Bu nedenle mimari tanıtım kısa tutulmuş ve yerli yayınlarda bulamadığımız kitabesine yoğunlaşılmıştır. İlçe’nin içinden geçen Sortkin Çayı üzerinde inşa edilmiştir. Tek gözlü, yolu ortadan iki yana eğimli taş köprüler grubu içindedir. Mansap cephesinin güneydoğu tarafında Ermenice kitabe yer almaktadır. Bu kitabe farklı açılardan önem taşımaktadır. Araştırmamızda önemli sonuçlara ulaşılmıştır. Köprü 1652 veya 1657 yılında yapılmıştır. Eserin mimarı Hacı Ba(bgen) veya Babsh’dır. Kitabedeki Agarane Ezdinşer isminin, Osmanlı Devleti’ne bağlı Hakkari beylerinden III. İzzeddin Şir olduğu netlik kazanmıştır. Özellikle Osmanlı Devleti’nin idaresi zamanında sağlanan siyasi istikrar ve hoşgörü ortamı Ermenilerin inşa faaliyetlerini artırmıştır. XVII. yy. Rönesans’ı olarak tanımlanmaktadır. Bu alanda ülkemizde oldukça az sayıda araştırma bulunmaktadır. Yapıların çalışılması, kültürel gelişim ve kültürler arasındaki etkileşim açısından katkı sağlayacaktır.
Keywords
Abstract
Many historical and cultural values of Van appear in glaring beauty. It is almost an open-air museum with Urartu Castle and rock tombs, mosques, madrasas, monasteries, churches, ecological and cultural heritage. The bridge at Çatak, which we examined in our field studies, is noteworthy with its Armenian inscription. Multiple domestic studies have been identified as a result of the resource scanning. In these publications, the inscription could not be resolved. The year of construction, its architect and by whom it was built coul not be revealed. For this reason, the architectural introduction kept short and focused on the analysis of the inscription which we could not find in domestic publications. It was built on Sortkin Stream, which runs through the district. It is in the group of single-span stone bridges with whose road inclined to both sides. There is an Armenian inscription on the southeast side of the downstream facade. This inscription is important from different perspectives. Important results have been reached in our research. The bridge was built in 1652 or 1657. The architect of the work is Hacı Ba(bgen) or Babsh. The name Agarane Ezdinşer in the inscription it became clear that he was III.Izzeddin Shir from Hakkari Beys of the Ottoman Empire. In particular, the environment of tolerance and political stability provided during the administration of the Ottoman Empire increased the construction activities of Armenians. It is defined as the seventeenth century Renaissance. There are quite a small amount of research in this field in our country. The study of structures will contribute to cultural development and interaction between cultures.
Keywords
- Aksın, A. (1999), “Doğu Anadolu’nun Jeopolitik ve Jeostratejik Yapısı”, Doğu Anadolu’da Huzur ve Güvenlik Sempozyumu, İzmir.
- Alikılıç, D; (2005). Abbasi Devleti’nden Hakkari Beyliği’ne İrisan Beyleri, Tarih Düşünce Kitapları:14, İstanbul.
- Alikılıç, D; (2011). “Hakkari Tarihi”, (Edt., Mehmet Top), Hakkari, T.C. Hakkari Valiliği Yayınları No:6, Ankara.
- Atalay, İ. (2011). Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği, Meta Basım, (8. Baskı), İzmir.
- Çilingiroğlu, A. (1997). Urartu Krallığı Tarihi ve Sanatı, Yaşar Eğt. Vakfı Yay., İzmir.
- Çohaz, M. T. (2012). Çatak’taki Mimari Eserler, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
- Çulpan, C. (1975). Türk Taş Köprüleri, Türk Tarih Kurumu Yay., VI. Dizi-Sayı:16, Ankara,
- Dvornik, F. (2019). Konsiller Tarihi İznik’ten II. Vatikan’a, (Çev., Mehmet Aydın), Türk Tarih Kurumu Yay., X. Dizi-Sayı:13, Ankara.
- Erinç, S. (1953). Doğu Anadolu Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları No. 15, İstanbul.
- Evliya Çelebi Seyahatnamesi, I. Cilt, IV. Kitap, (Hazırlayanlar: Yusuf Dağlı-Seyit Ali Kahraman), İstanbul, 2001.
- Grousset, R. (2005). Başlangıcından 1071’e Ermenilerin Tarihi, (Çev., Sosi Dolanoğlu), Aras Yayıncılık, İstanbul.
- Kaplan, Y. (2015) “Hakkari Tarihi”, Hakkari, T.C. Hakkari Valiliği Yayınları No:6, Van.
- Karaca, Y. (2004). Doğu Anadolu Bölgesi Hıristiyan Dini Mimarisinde Jamatun Yapıları, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
- Karaca, Y. (2008), “Albayrak Köyü Saint Bartholomeus Manastırı”, III. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu, 06-08-Haziran 2007, (Ed.,Oktay Belli), Hakkari Valiliği Yayınları No:5, s.270-287, Ankara.
- Karapetian, S. vd. (2009). Armenia İllustrated Album, (1.Baskı), Tigran Metz Publishing- House, Yerevan.
- Karapetian, S. vd. (2014). Armenia İllustrated Album, (2.Baskı- Second Edition), Byurakn Publishing-House, Yerevan,
- Karapetian, S. vd. (2015). Another Genocide After the Genocide, Volume 1, (Edt: Ashot Hakobian-Emma Abrahamyan), Byurakn Publishing - House, Yerevan.
- Kılıç, O. (1997). XVI. ve XVII. Yüzyıllarda Van, Van Belediyesi Yayınları-No:6, Ankara.
- Kılıç, S., Saruhan, M., Tatlı, S. (2006), “Van İli Üzerine Genel Bilgiler”, (Edt.: Sinan Kılıç), Van 2006 Kültür Ve Turizm Envanteri -I- Tarihsel Değerler, Van Valiliği Kömen Ajans, İstanbul.
- Kılıç, S., Top, M., Karaca, Y. (2006). “Van’da Ortaçağ ve Sonrası Yapılar”, (Edt.: Sinan Kılıç),
- Küçük, A. (2009). Ermeni Kilisesi ve Türkler, Berikan Yayınları, Ankara.
- Merçil, E. (1993). Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, T.T.K. Yay.,VII. Dizi-Sayı:106, Ankara.
- Oktay, A. (2016). Terceme-i Tevarih-i Şeref Han, Nubihar Pak Ajans Yayıncılık, İstanbul.
- Ormanian, M. (1954). L’Eglise Armenienne, Antelias-Lübnan.
- Ostrogorsky, G. (2019). Bizans Devleti Tarihi, (Çev., Fikret Işıltan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, X. Dizi - Sayı:7, Ankara.
- Öğün, G. (1990), “Ortaçağ Boyunca Van Bölgesi Tarihi”, SBED, I-1, 102-132, Van.
- Öztürk, Ş. (2002). Van Gölü Havzası Ortaçağ ve Sonrası Su Mimarisi, Yayınlanmamış Dr. Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
- Saraçoğlu, H. (1988). Doğu Anadolu Bölgesi, M.E.B. Yayınları, İstanbul.
- Sevin, V. (2003). Eski Anadolu ve Trakya, İletişim Yayınları, İstanbul.
- Şeref Han (1990). Şerefname, (Çev.,M. Emin Bozarslan), Hasat Yayınları, İstanbul 1990.
- Thierry, J-M. (1969), “Monosteres Armeniens du Vaspurakan-III”, Revue des Etudes Armeniennes, Tome VI, Calouste Gülbenkian Foundation, s. 162-180, Paris.
- Thierry, J-M. (1970), “Monosteres Armeniens du Vaspurakan-IV”, Revue des Etudes Armeniennes, Tome V, Calouste Gülbenkian Foundation, s. 129-144, Paris.
- Thierry, J-M. (1986), “La Renaissance Architecturale du XVII. Siecle au Vaspurakan”, (Edt.:Dickran Kouymjian), Armenian Etudes Armeniennes in Memoriam Haiğ Berberian, Calouste Gülbenkian Foundation, s.793-827, Lisboa.
- Thıerry, J.M.–Donabedıan, P. (1989). Armenian Art, A Times Mirror Company, Newyork.
- Top, M. (1998). “Van’ın Tarihi Köprüleri”, Dünya’da Van, Sy.13, Expres Ofset, İstanbul.
- Tunç, G. (1978). Taş Köprülerimiz, Bayındırlık Bakanlığı Karayolları Genel Mdr., Ankara.
- Uluçam, A. (2000). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı-I, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, T.T.K. Basımevi, Ankara.
- Umar, B. (1998). Türkiye Halkının Ortaçağ Tarihi, İnkilap Kitabevi, İstanbul.
- Uras, E. (1950). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Türkiye Matbaacılık ve Gazetecilik Yayınları, Ankara.
- Urfalı Mateos (1987). Vekayi-Namesi ve Papaz Grigor’un Zeyli, (Çev.; Hrant D. Andreasyan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara,
- Yıldız, H. D. (1985), “10. Yüzyılda Türk-Ermeni Münasebetleri”, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, Ankara.
- Yinanç, R. (1983), “Sulçuklular ve Osmanlıların İlk Dönemlerinde Ermeniler”, Türk Tarihinde Ermeniler Sempozyumu, Manisa.
- Erişim: http://www.catak.com (Tarihi: 01.02.2021)
- Çizim-1: Van İli Tarihi Taşköprüler Haritası (Ş. Öztürk-2002)
