DİVANÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK’TE GEÇEN ‘DİKİŞ DİKMEK’ KAVRAMIYLA İLGİLİ FİİL SÖZ VARLIĞI VE KAZAKÇADAKİ DURUMU
Author :
Abstract
Türk dilinin bilinen ilk sözlüğü olan Dîvânü Lügati’t-Türk 11. yüzyıl Türk dünyasının söz varlığını son derece kavramsal bir çeşitlilikle ortaya koyar. Kâşgarlı Mahmud’un derlediği sözlük aynı zamanda o dönemin Türk boylarının dilleri ve kültürleriyle ilgili de önemli bir dil malzemesini içerir. Bu yazı Dîvân’da geçen özellikli bir söz varlığının bugünkü modern Türk dili alanındaki durumunu tarihî-karşılaştırmalı yöntemle değerlendirmeyi amaçlamıştır. Buna göre ilk olarak Dîvânü Lügati’t-Türk’te ‘dikiş dikmek’ kavramı ile ilgili hepsi birbirinden farklı ‘dikiş dikme’ biçimini gösteren 8 ayrı fiil ve bunların müştak biçimleri tespit edilmiştir. Tespit edilen bu fiiller tarihî Türk dili alanı da göz önünde tutularak Kazakçadaki durumları, değişimleri, gelişimleri, yansımaları değerlendirilecektir
Keywords
Abstract
Dîvânü Lugati’t-Türk, the first known dictionary of the Turkish language, reveals the vocabulary of the 11-th century Turkish world. The dictionary compiled by Kaşgarlı Mahmud also contains an important language content about the languages and cultures of the Turkish tribes of that peripd. In this article, we aimed to evaluate a featured vocabulary mentioned in Divân by the historical-comparative method of today’s modern Turkish language. According to this, firstli 8 different verb and usade common forms which show different ‘‘sewing stitch’’ styles related to ‘‘sewing’’ in Dîvânü Lugati’t-Türk are for determination. Evaluate the situations, changes, developments of meanings and reflections in Kazakh language
Keywords
- Akalın, H. Şükrü (2017), Geçmişten Günümüze Türk Sözlük Sözlükçülüğü, Elginkan Vakfı, İstanbul.
- Arat, R. Rahmeti (2005), Kutadgu Bilig, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
- Argunşah, Mustafa; Güner Galip (2015), Codex Cumanicus, Kesit Yayınları, İstanbul.
- Ata, Aysu (1997), Kısasü’l Enbiya, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Ata, Aysun (2014), Nehcü’l-Feradis, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara .
- Atalay, Besim (1985-1986), Divanü Lugat-it-Türk Tercümesi C. I-V, Türk Dil Kurumu Yayınları: Ankara.
- Atalay, Besim (1945), Ettuhfet-Üz-Zekiyye Fil-Lugat-it-Türkiyye, İstanbul.
- Caferoğlu, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
- Clauson, S. G. (1972), An Etymological Dictionary of-pre-Thirteenth-Century Turkish, Clarendon Press, Oxford.
- Dankoff, Robert; Kelly James (1985), Compendium of The Turkic Dialects (Edited by Şinasi Tekin, Gönül Alpay Tekin), Harvard Üniversitesi Basımevi.
- Delice, İbrahim H.(2000), Kitab Fi-İlmi’n-Nüşşab, Dilek Matbaası, Sivas.
- Derleme Sözlüğü I-XII (1963-1982), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Eren, Hasan (1999), Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara.
- Ercilasun, Ahmet Bican, Akkoyunlu Ziyat (2014), KAŞGARLI MAHMUD Dîvânü Lügâti’t- Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Erdal, Marcel (1991), Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon (I-II), Otto Harassowitz Wiesbaden.
- Genç, Reşat (1997), Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
- Kazak Tilinin Aymaktık Sözdigi, (2005), Qazaqstan Respublikası Bilim Jane Ğılım Minıstırlığı, Almatı.
- Karamanlıoğlu, A.F. (1989), Seyfî Sarayî, Gülistan Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Kenesbayev, İ.K. (1959-1961), Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi (I- II), Almatı.
- Kazak Adebi Tilinin Sözdigi On Bes Tomdık I-XV (2011), Qazaqstan Respublikası Medeniyet Minıstırlığı Til Komiteti, Almatı.
- Koç, Kenan; Bayniyazov Ayabek ; BaşkapanVehbi ( 2012). Qazakşa-Türikşe Sözdik, Almatı.
- Nadalyayev,V. M.; Nasilov D. M.; Tenişev E. R.(1969), Drevnetyurski Slovar , Leningrad.
- Oraltay, H., Yüce; Pınar S. (1984), Kazak Türkçesi Sözlüğü, İstanbul.
- Özyetgin, Ayşe Melek (2001), Kitâbu’l-İdrâk li Lisani’l- Etrâk: Fiil, Tarihî Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi, Köksav, Ankara.
- Öyetgin, Ayşe Melek (1996), Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi, Ankara.
- Tarama Sözlüğü I-VIII (1963-1997), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Tietze, Andreas (2002), Tarihi ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı (I c.A-E), Simurg Yayınları, İstanbul-Wien.
- Timurtaş, Faruk K. (1980), Şeyhi ve Husrev ü Şîrîn’i, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
- Toparlı, Recep; Vural Hanifi; Kıraatlı Recep (2014), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Toparlı, Recep (2018), Ed-Dürretü’l-Mudiyye Fî’l-Lügati’t-Türkiyye, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Toparlı , Recep (1999), El- Kavânînü’l-Külliyye Li-Zabti’l-Lügati’t-Türkiyye, Türk Dil
- Toparlı, Recep, İrşadü’l-Müluk ve’s-Selatin (1992), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Toparlı, Recep; Vural Hanifi; Kıraatlı, Recep (2000), Kitâb- Mecmu-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
- Yudahin, K.K. (2011). Kırgız Sözlüğü (Çev. A.B. Taymas), Türk Dil Kurumu Yayınları,
- Yüce, Nuri (1988); Mukaddimetü’l-Edeb, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
