XV. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE HİSÂR MAKÂMI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA XV. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE HİSÂR MAKÂMI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA XV. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE HİSÂR MAKÂMI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Author :
Abstract
Türk Makam Müziği ses sisteminin temelini oluşturan sistematik nazariye’nin XIII. Yüzyılda Safiyyüddin Abdülmümin Urmevî tarafından oluşturulduğu bilinmektedir. Urmevî’den sonra Merâgî, bu sistemi kullanmış, sisteme şûbe kavramını ekleyerek geliştirmiş ve bu sistemi XV. yüzyıl Anadolu Edvâr yazarlarına ulaştırmıştır. Urmevî’de on iki ana makam ve altı âvâze bulunurken Merâgî, bu sisteme yirmi dört şûbe’yi eklemiş ve bu şubeler arasında onuncu sırada Hisar’a yer vermiştir. Böylelikle, Hisar makamı XV. yüzyılın başlarından itibaren müzik tarihimizdeki yerini almıştır. XV. yüzyılda Yusuf Kırşehrî, Hisar’ı âvâzeler içine almış ve sistemin yedinci âvâzesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. Geçmişten günümüze makam seyirleri, dönemlere ve nazariyatçılara göre farklılıklar göstermektedir. Bu sebeple, XV. yüzyıldan günümüze kadar Hisar Makamı hakkında, nazarî kaynaklarda ve el yazmalarında bulunan bilgiler ve sınıflamalar incelenmiştir. Bu araştırmada, Hisar Makamı’na ait, nazarî kaynaklardaki bilgiler ile Klasik dönemden günümüze ulaşan Hisar eserler karşılaştırılarak makamın tarihsel süreçteki değişim çizgisinin ortaya konulması ve bu konuya yönelik ayrıntılı bir kaynak oluşturulması amaçlanmıştır. Araştırmada, doküman analizi yapılmıştır. Bu araştırma sonucunda, XIII. yüzyılda sistemci okulun kurucusu Safiyyüddin Abdülmümin Urmevi’de Hisar makamının bulunmadığı, bununla birlikte, Kutbüddin-i Mahmud Şirazî’de (ö. 1311) ilk kez Hisar makamının altıncı devir olarak yer aldığı, XV. yüzyılda Merâgî’nin (ö. 1435), ses sistemini on iki ana makam, altı âvâze ve yirmi dört şûbe temelinde ele aldığı ve Hisar makamını şubeler içinde gösterdiği, XV. Yüzyılda Yusuf Kırşehrî’nin, âvâze sayısını yediye çıkardığı ve Hisâr’ı yedinci âvâze olarak ele aldığı, ayrıca, karar ediş şekli olarak Merâgî ile aynı çizgide Kûçek karar edilmesi gerektiğini belirtiği, Kûçek karar etme biçiminin XVII.yüzyıla kadar devam ettiği, XVIII.yüzyıla gelindiğinde Kûçek karar etme biçiminden vazgeçildiği, Hüseynî üzerinde (Zirgüleli) Hicaz unsurunun bulunduğu ve karara Nevâ perdesi kullanılmadan Hisâr-Çargâh-Segâh ve Dügâh perdeleri ile gidildiği, Hisar makamının XIII.yüzyıldan günümüze; Dügâh’ta Kûçek (Sabâ) + Hüseynî’de (Zirgüleli) Hicaz ; Dügâh’ta Kûçeksiz (Dügâh-Segâh-Çargâh) + Hüseynî’de Hicaz; Dügâh’ta Hüseynî + Hüseynî’de (Zirgüleli) Hicaz olmak üzere yaygın olarak benimsenmiş ve kullanılmış üç ana değişime uğradığı, sonuçlarına ulaşılmıştır.
Keywords
Abstract
XIII of the systematic theory, which forms the basis of the sound system of Turkish Maqam music. It is known to have been created by Safiyyüddin Abdulmümin Urmevi in the century. After Urmevi, Meragi used this system, developed it by adding the concept of branch to the system, and introduced this system to XV. century Anatolia edvar has delivered to the authors. While urmevi had twelve main authorities and six avases, Meragi added Twenty-four branches to this system, placing Hisar in tenth place among these branches. Thus, Hisar authority XV. since the beginning of the century, music has taken its place in our history. XV. in the century, Yusuf Kırşehri took Hisar into the avaze and began to be used as the seventh avaze of the system. Maqam journeys from the past to the present differ according to periods and nazariatists. Therefore, XV. from century to present, information and classifications about Hisar Maqam have been examined in nazari sources and manuscripts. In this research, it is aimed to compare the historical sources of Hisar and the works of Hisar which have survived from the Classical period with the information of Hisar Maqam and to reveal the line of change in the historical process of the Maqam and to create a detailed source on this subject. The research carried out a document analysis. As a result of this research, XIII. Safiyyüddin Abdülmümin urmevi, founder of the systemist school in the century, did not have a Hisar Maqam, however, in Kutbüddin-ı Mahmud Shirazi (d. 1311). it was the first time that Hisar authority took part in the sixth cycle, XV. in the century Meragi (d. 1435), in which he dealt with the sound system on the basis of twelve main maqams, six avases and twenty-four branches, and demonstrated Hisar Maqam within the branches, XV. In the century, Yusuf Kırşehri raised the number of avaze to seven and addressed Hisar as the seventh avaze, and also stated that Kucek should be decided in the same line as Meragi as the way of decision, the way of decision XVII.it continued into the century, XVIII. XIII of Hisar Maqam, where the kucek decision form was abandoned by the century, the (Zirgüleli) Hicaz element was found on Huseyni and the decision was made with Hisar-Çargah-Segah and Dügah curtains without the use of Neva curtain.from century to present; Kucek (Saba) in Dügah + (Zirgüleli) Hicaz in Huseyni; In dügah, three main changes have been widely adopted and used, namely not Kuçek (Dügah-Segah-Çargah) + Huseyni Hicaz; in Dügah, Huseyni + Huseyni (Zirgüleli) Hicaz.
Keywords
- Akdoğan, B. (1996). Fethullah Şirvani ve Mecelletü’n fi’l Mûsika, Ankara Üniversitesi, Sos yal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Arel, H. S. (1990). Türk Mûsikîsi Nazariyatı Dersleri, Haz. Onur Akdoğu, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
- Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El Matlâ Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Arslan, F. (2017). Safiyyüddin-î UrmevÎ ve Şerefiyye Risâles, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara.
- Bardakçı, M.(1986). Maragalı Abdülkadir, Pan Yayıncılık, İstanbul.
- Cevher, H.(2004). Kitâb-ı Edvâr, İnceleme-Günümüz Türkçesi-Çeviriyazım ve Esas Metin, Can Basımevi, İzmir.
- Cevher, H.(2004). Rûh Perver, İnceleme-Günümüz Türkçesi-Çeviriyazım ve Esas Metin, Sade Matbaacılık Ltd. Şti. İzmir.
- Cevher, H.(1993). Tanburi Cemil Bey- rehber-i mûsikî, EÜDTMK Yayınları No: 9, İzmir.
- Ceyhan, A., (1997). Bedr-i Dilşâd'ın Muradnâmesi I-II,M.E.B.Yayınları, İstanbul.
- Çakır, A.(1999). Alişah bin Hacı Büke (?-1500)’nin Mukaddimetü’l Usûl Adlı Eseri, Mar mara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Erguner, S.(1991). Kutb-ı Nayı Osman Dede ve Rabt-ı Ta'bırat ı Musıki, Marmara Üniver sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
- Kâmiloğlu, R.(2007). Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsikî Adlı Eseri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
- Kâmiloğlu, R.(1998). Şehri Kırşehri El-Mevlevi Yusuf İbn Nizameddin İbn Yusuf Rumi'nin Risale'i Musikisi'nin Transkribe ve Degerlendirilmesi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya.
- Karasar, Niyâzi. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar İlkeler Teknikler, Nobel Akademik Yayıncılık, Ankara
- Kutluğ, Y. F.(2000). Türk Mûsikîsinde Makâmlar İnceleme,Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Küçükgökçe, Ö. (2010). XV. Yüzyılda Makâmlar, Doktora Tezi, İzmir.
- Levendoğlu, O. (2002). XIII. Yüzyıldan Günümüze Kadar Varlığını Sürdüren Makâmlar ve Değişim Çizgileri, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
- Özçimi, S. (1989). Hızır Bin Abdullah ve Kitâbü’l-Edvâr, Marmara Üniversitesi Sosyal Bi limler Enstitüsü, İstanbul.
- Tekin, A.(2003). Hızır Ağa'nın 'Mûsikî Risâlesi' isimli yazma eserinin transkripsiyonu ve dö nemin edvarları ile mukayesesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
- Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet Çelebi ve Er-Risaletü’l Fethiyyesi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde.
- Tıraşçı, M.(2017). Türk Mûsikîsi Nazariyatı Tarihi, Kayıhan Yayınları, İstanbul.
- Tura, Y. (2006). Tedkik ü tahkîk. İstanbul: Pan Yayıncılık.
- Tura, Y. (2001). Kitâbu İlmü’l-Mûsikî Alâ Vechi’l-Hurufat, c.I, İnceleme-Edvar (Tıpkıbasım-Çevriyazı-Çeviri notlar), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
- Uslu, R.( 2015). Risale’i Edvar Yusuf Dede, Çengi Yayınevi, Ankara.
- Uslu, R.(2001). Mehmed Hafid Efendi ve Musıki, Pan Yayıncılık, İstanbul.
- Uygun, Nuri. (1990). Kadızade Tirevi ve Musiki Risalesi, Marmara Üniversitesi, Sos
- Uygun, Nuri. (1999). Safiyyüddin Abdülmü'min Urmevi ve Kitabü'l-Edvarı, Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul.
- Yalçın, G. (2016).19.Yüzyıl Türk Musikisinde Haşim Bey Mecmuası,(Birinci Bölüm Edvar), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara.
